به دلیل اهمیت اصل سرعت و تخصص و احترام به اصل حاکمیت اراده از سوی مقنن، سیستم رسیدگی و دادرسی تحت عنوان داوری به وجود امد و صلاحیت دادگاه ابطال رای داوری که موضوع این نوشته را به خود اختصاص خواهد داد. هرجند داوری نوعی قضاوت اختصاصی فی مابین اطراف دعوی می باشد لیکن باید نتیجه این رسیدگی با اصول اساسی و عادلانه رسیدگی چون اصل تناظر حق دفاع و….هماهنگ و منطبق باسد اگر فرایند رسیدگی فاقد این اصول باشد طرف متضرر و محق باید بتواند نسبت به ان اعتراض کند که در رویه دادگاه از آن به عنوان دعوای ابطال رای داوری نام برده می شود.
موارد اعتراض به رای داوری
در قانون آیین دادرسی مدنی مواد ۴۵۴ الی ۵۱۰ به موضوع داوری اختصاص یافته است که بعضی از آن مواد صریحا موارد بطلان رای داوری را اعلام داشتند وبرخی نیز به قابلیت عدم استناد به رای داوری به جهت عدم رعایت تشریفات قانونی لازم در جهت صدور ابلاغ رای اشاره داشته اند که در ذیل به ذکر آن می پردازیم
بنداول) موارد یاعتراض به رای داوری داخل مهلت قانونی: در این موارد باید مهلا مقرر قانونی برای اعتراض رعایت گردد این موارد در ماده ۴۸۹ ق.آ.د.م به صورت حصری بدین شرح آمده است
- رای صادره مخالف با قوانین موجد حق باشد
- داور نسبت به مطلبی که موضوع داوری نبوده رای صادر کرده است
- داور خارج از حدود اختیار خود رای صادر نموده باشد. در این صورت فقط آن قسمت از رای که خارج از اختیارات داور است باطل می گردد.
- رای داور پس از انقضای مدت داوری صادر و تسلیم شده باشد.
- رای داور با آنچه در دفتر املاک یا بین اصحاب دعوا در دفتر اسناد رسمی ثبت شده و داریا اعتبار قانونی است مخالف باشد
- رای به وسیله داورانی صادره شده که مجاز به صدور رای نبوده اند.
- قرارداد رجوع به داوری بی اعتبار بوده باشد.
مرجع صالح ابطال رای داور
بند اول) مرجع قضائی صالح برای رسیدگی به دعوای ابطال رای داوری: در خصوص مرجع صالح برای رسیدگی به دعوای باطال رای داوری باید دو حالت را از هم تفکیک نمود:
حالت اول: اگر دادگاه دعوا را به داوری ارجاع کرده باشد دادگاه ارجاع کننده به عنوان تنها مرجع صالح به رسیدگی و اعتراض به دعوای ابطال رای داوری می باشد اگر این موضوع دعوا در مرحله تجدید نظر به داوری ارجاع شود همان دادگاه صالح به رسیدگی خواهد بود.
حالت دوم: اگر دادگاه دخالتی در ارجاع دعوا به داوری نداشته باشد، مرجع صالح به رسیدگی به دعوای ابطال رای داوری دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی دادگاه ابطال رای داوری به اصل دعوا را دارد.
بنددوم) زمان درخواست ابطال رای داوری : زمان اعتراض و درخواست ابطال رای داوری برای اشخاص مقیم کشور ۲۰ روز و برای اشخاص مقیم خارج از کشور دو ماه از تاریخ ابلاغ رای داوری می باشد البته عذرهای قانونی مندرج در ماده ۳۰۶ ق.آ.د.م. در مورد این مهلت ها نیز لازم الاتباع می باشد و در صورت وجود این عذرها مهلت های مذکور از زمان رفع عذر محاسبه خواهد شد
طریقه ابلاغ و اجرای رای داوری
بنداول: در قرارداد طریقه خاصی برای ابلاغ پیش بینی شده است، در این حالت باید ابلاغ رای داوری از این طریق صورت پذیرد و ابلاغ خارج از طروق پیش بینی شده طرفین دعوا ابلاغ قانونی و صحیح نمی باشد البته ابلاغ ناصحیح و خلاف قانون باعث ابطال رای داوری نیست لیکن برای اجرایی شدن رای باید مجددا تشریفات قراردادی در خصوص ابلاغ رای صورت پذیرد
حالت دوم: در قرارداد طریقه خاصی برای ابلاغ پیس بینی نشده است، چنانچه طرفین در قرارداد داوری طریق خاصی برای ابلاغ رای داوری پیش بینی نکرده باشند داور مکلف است رای خود را به دفتر دادگاه ارجاع کننده دعوا به داور یا دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد تسلیم نماید دفتر دادگاه اصل رای را بایگانی نموده و رونوشت گواهی شده آن را به دستور دادگاه برای اصحاب دعوا ارسال می دارد این ابلاغ با رعایت تشریفات آیین دادرسی مدنی صورت خواهد پذیرفت.
بنددوم) اجرای رای داوری: هرگاه محکوم علیه تا بیست روز بعداز ابلاغ رای داوری را اجرا ننماید دادگاه ارجاکننده دعوا به داروی و یا دادگاهی دادگاه ابطال رای داوری که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد مکلف است به درخواست طرف ذی نفع طبق رای داور برگ اجرایی صادرکند اجرای رای برابر مقررات قانونی می باشد.
طریقه و آثار اعتراض به رای داروی
بنداول) نحوه اعتراض و هزینه های قانونی آن: هرچند تبصره ماده ۴۹۱ ق.آ.د.م. دعوای اعتراض به رای داوری را مستلزم تقدیم دادخواست ندانسته است لیکن در رویه قضایی متقاضی ملزم می شود درخواست اعتراضیه را در قالب دادخواست به مرجع ذی صلاح تقدیم نماید.نظر به درخواست بودن این اعتراض نباید هزینه دادرسی بر آن بار شود لیکن رویه دادگاه دعوای اعتراض و ابطال رای دواوری یک دعوای غیرمالی محسوب و هزینه دادرسی معادل دعاوی غیرمالی از معترض اخذ می شود
بند دوم) آثار اعتراض به رای داوری: حال پرسش این است با وجود در هواست ابطال رای داوری همانند آراء محاکم بدوی اثر تعلیقی یا انتقالی بر این موضوع با راست یا خیر که در ذیل تشریح آن می پردازیم
۱-اعتراض به رای داوری تعلیقی ندارد: به موجب ماده ۴۹۳ اعتراض به رای داور مانع اجرای آن نیست قابل اجرا می باشد مگر اینکه دلایل اعتراض قوی باشد که در این صورت دادگاه با اخذ تامین مناسب قرار توقف اجرای رای داوری را صدر خواهد کرد
۲-اعتراض به رای داور اثر انتقالی ندارد: چرا که دادگاه فقط به موضوع اعتراض و موارد مندرج در ماده ۴۸۹ ق.آ.د.م. رسیدگی به عمل می اورد و حکم به بطلان رای داور صادر و یا اعتراض را محکوم به بطلان می نماید
چنانچه ارجاع دعوا به داوری از طریق دادگاه نبوده باشد و حکم قطعی به بطلان رای داور صادر شود رسیدگی مجدد به دعوا در دادگاه با تقدیم دادخواست خواهد بود. بنابراین با چشم پوشی از علت بطلان رای داور رجوع دوباره به مرجع داوری پیش بینی نشده است و مدعی حق باید در دادگاه صالح دعوایی تمام عیار مطرح کند در این خصوص ماده ۴۹۱ چنین تعیین تکلیف نموده است.
چنانچه اصل دعوا در دادگاه مطرح بوده و از این طریق به داوری ارجاع شده باشد در صورت اعتراض به رای داور و صدور حکم به بطلان آن رسیدگی به دعوا تا قطعی شدن حکم بطلان رای داوری متوقف می ماند در مواردی که ارجاع امر به داوری از طریق دادگاه نبوده و رای داور باطل گردد رسیدگی به دعوا در دادگاه با تقدیم دادخواست به عمل خواهد امد.
