هر قضایی در حوزه قضایی محل ماموریت خود انجام وظیف می نماید ولی هر گاه اقدامات تحقیقاتی خارج از حوزه قضایی محل ماموریت بازپرس لازم شود قرار نیابت قضایی صادر می شود. که در ادامه بررسی می نماییم.
نیابت قضایی چیست؟
هرگاه تحقیق از متهم، استماع شهادت شهود و مطلع، معاینه محل، بازرسی از منازل و اماکن و اشیاء، جمع آوری آلات جرم و به طور کلی هر اقدام دیگری خارج از حوزه قضائی محل ماموریت بازپرس لازم شود، وی با صدور قرار نیابت قضائی مطابق مقررات قانونی و ارسال اصل یا تصویر اوراق مورد نیاز پرونده و تصریح موارد، انجام آنها را از بازپرس محل، تقاضا می کند.
این بازپرس در حدود مفاد نیابت اعطائی، موضوع نیابت را انجام می دهد و اوراق تنظیمی را پس از امضاء به همراه سایر مدارک به دست آمده نزد مرجع نیابت دهنده می فرستد و در صورتی که اجرای تمام یا بخشی از مفاد نیابت، مربوط به حوزه قضائی دیگری باشد، اوراق را برای اجرای نیابت به مرجع مزبور ارسال و مراتب را به بازپرس نیابت دهنده اعلام می دارد.
تبصره ۱- انجام نیابت قضائی در حوزه قضائی بخش به عهده رئیس یا دادرس علی البدل دادگاه آن محل است.
تبصره ۲- در مواردی که اقرار متهم و یا شهادت شاهد و یا شهادت بر شهادت شاهد، مستند رای دادگاه باشد، استماع آن توسط قاضی صادرکننده رای الزامی است.
حقوق متهم در قرار نیابت
بدیهی است که اجرای نیابت قضایی در حدود مقرر در قانون صورت گرفته، و متهم در برابر مرجع اجرای نیابت همان حقوقی را دارد که در مقابل مرجع اعطاء کننده نیابت از آن برخوردار است، بدون اینکه این امر نیازمند تصریح مورد نیاز دستور نیایت باشد.
بنابراین این، همانگونه که نظریه مشورتی شماره ۷/۹۳/۱۹۶۳ مورخ ۹۳/۸/۱۹ اداره حقوقی قوه قضاییه حاکی از ان است:« حق استفاده از وکیل از جمله حقوق دفاعی بوده و هرکسی می تواند در هرمرحله از دادرسی، وکیل معرفی نماید و نیاز به تصریح از سوی معطی نیابت نمی باشد» در صورتی که موضوع نیابت بازجویی از متهمی باشد که در حوزه قضایی دیگری اقامت دارد، ممکن است پس از انجام آن اخذ تامین از متهم برای جلوگیری از فرار یا مخفی شدن وی یا تبانی او با سایر متهمان ضروری باشد.
به همین دلیل مرجع نیابت دهنده می تواند در ضمن اعطای نیابت اخذ تامین از متهم را بخواهد و حتی نوع تامین را مشخص سازد بااین حال اگر توسط مرجع نیابت دهنده تامین در خواست نشده باشد. اختیار تشخیص لزوم اخذ تامین و اگر درخواست شده تغییر تامین مورد درخواست به مرجع نیابت واگذار گردیده است تا این مرجع پس از بازجویی از متهم و بر اساس یافته های حاصل از تحقیق تصمیم به اخذ تامین و یا تغییر نوع در خواست شده نماید. ماده ۱۲۰ ق.آ.د.ک مقرر می دارد: «بازپرس در هنگام صدور قرار نیابت قضایی می تواند نوع تامین را معین یا اختیار اخذ تامین و توع آن را به نظر بازپرسی که تحقیق از او خواسته شده واگذار کند.
چنانچه بازپرسی که تحقیق از او درخواست شده با توجه به دفاع متهم و ادله ابرازی وی احراز کند که تامین خواسته شده نامتناسب است به نظر خود، تامین متناسبی اخذ می کند. همچنین در موردی که تقاضای اخذ تامین نشده باشد وی می تواند در صورت توجه اتهام با نظر خود تامین مناسب اخذ کند»
قرار تامین کیفری در نیابت قضایی
بازپرس با صدور قرار نیابت قضایی مطابق مقررات قانونی، و ارسال اصل یا تصویر مورد نیاز پرونده و تصریح موارد انجام آنها از بازپرس محل تقاضا می نماید. در این خصوص نکات ذیل قابل ذکر است:
- بازپرس معطی نیابت می تواند در هنگام صدور قرار نیابت قضایی نوع تامین را مشخص کند
- بازپرس معطی نیابت می تواند صدور قرار تامین کیفری را به مرجع مجری نیابت واگذار کند
- در صورتی که بازپرس معطی نیابت تقاضای اخذ تامین نکرده باشد بازپرس مجری نیابت می تواند قرار تامین صادر کند
- اگر بازپرس مجری نیابت قضایی قرار تامین تعیین شده را نامتناسب بداندمی تواند به نظر خود قرار تامین متناسبی صادر کن.
اعتراض به قرار تامین کیفری در نیابت قضایی
در مورد قرار های تامین کیفری مذکور در ماده ۲۱۷ قانون آیین دادرسی کیفری فقط قرار بازداشت موقت ،جهت اظهارنظر نزد دادستان فرستاده می شود. بنابراین قرار کفالت و وثیقه و همجنین بازداشت به جهت عجز معرفی کفیل یا تودیع وثیقه ( قرار منتهی به بازداشت) جهت اظهارنظر نزد دادستان فرستاده نمی شود ولی استثنائا در فرضی که توسط دادیار صادر شده باشد و همچنین در فرض اجرای نیابت قضایی، اگر قرار تامین منتهی به بازداشت متهم شود (بازداشت موقت، بازداشت به جهت عجز از معرفی کفیل و یا تودیع وثیقه) پرونده جهت اظهار نظر نزد دادستان فرستاده می شود.
نیابت قضایی در دادگاه تجدید نظر
قرار معاینه محل و تحقیق محلی توسط رئیس دادگاه یا با تعیین او توسط یکی از مستشاران شعبه اجراء می شود. چنانچه محل اجرای قرار، خارج از حوزه قضائی مرکز استان باشد، دادگاه تجدیدنظر استان می تواند اجرای قرار را از داد گاه محل مربوط درخواست کند و در صورتی که محل اجرای قرار در حوزه قضایی استان دیگری باشد، با اعطای نیابت قضائی به دادگاه نخستین محل، در خواست اجرای قرار نماید.
وکیل مشهد، وکالت و مشاوره تخصصی
